Kireç kullanılarak hazırlanan bordo bulamacı 19. Yüzyıldan beri hala tarımda etkin bir ilaç olarak kullanılıyor.
Bordo bulamacı tarımda fungusit (mantar) ve bakteri hastalıklarına karşı en yaygın kullanılan ilaç olarak bilinir. Özellikle bağcılığın hele hele organik bağcılığın en vazgeçilmezidir. Daha çok bağcılıkta görülen Mildiyö olarak da bilinen bir tür mantar hastalıkları mücadele edilmezse tarımda büyük verim kaybına neden olmaktadır.
Bordo bulamacı 1800’lerin sonunda Fransız botanikçi Pierre- Marie-Alexis Millardet tarafından tesadüfen bulunmuştur.
Bordo bulamacı hakkında daha fazla şeyler söylemeden önce Bordo’yu tanımak gerekir.
Bordo (Bordeaux) Fransa’nın güney batısında çevre köyleri ile birlikte bir milyon nüfusu olan kaliteli şarapları ile ünlü bir liman şehridir. Şarapları dünyanın en pahalı şarapları olarak bilinir. Kısaca şarabın dünya başkenti diyebiliriz. Kaliteli üzüm veren bağları, apelasyon sistemleri, üretim tekniklerine, teknoloji ve bilimsel gelişmelere ön ayak olmaları ile şarap dünyasının en popüler merkezidir. 8 bin 500 şarap üreticisi vardır. Yıllık üretimleri Türkiye’nin 8-10 katı kadar olup 500-600 milyon şişe / yıl civarındadır. Şehrin tüm ekonomisi şaraba bağlıdır.
Bölgede bağcılık MÖ 60 yıllarında Roma’lıların bölgeyi işgal etmeleri ve bölgeye asmaları getirmeleri ile başlamıştır. Kaliteli şaraplık üzüm yetiştirmeye uygun toprak yapısı ile Roma’lıların dikkatini çekmiş, daha sonrasında da günümüze kadar önemini korumuştur.
1152 de Aquitaine düşesi Eleanor ile ilerde İngiltere Kralı olacak Henry Plantagenet’in (Henry II) evliliği İngilizlerin Bordo şaraplarına olan ilgisini artırmış, Bordo İngiltere’ye şarap ihraç etmeye başlamış, bağcılık ve şarapçılık daha da gelişmiş, İngiltere bölge şarabına olan özel ilgisi nedeni ile bölgeyi 300 yıl kadar kontrolünde tutmuştur. 100 yıl savaşları sonrası İngilizler kontrolü kaybetmiş ama Bordo şaraplarını içmeye devam etmişlerdir.
Sonrasında 1600-1700’lü yıllarda Hollanda bölgeye yatırım yaparak bağcılık ve şarapçılığın gelişmesine katkı sağlamıştır.
1855 yılında Napoleon III’un talebi ile Bordo bağcılığı ve şarapçılığı sıkı kurallara bağlanmış (Apelasyon) ve dünya çapında kalite ve marka değeri daha da yükselmiştir.
Tam da bu dönemlerde 1851-1857 yıllarında bağlarda Mildiyö ( küf) hastalığı görülür. Büyük ürün kayıpları yaşanır, asmalara kükürt püskürtülmesi ile geçici çözüm bulunur.
Sonrasında 1875-1892 yılları arasında deneme amaçlı Amerika’dan getirilen asmalardan bulaşan Floxera dediğimiz daha ürkütücü ve köklerde gelişen bir bağ hastalığı ortaya çıkar. Bağların büyük kısmı kaybedilir. Tüm Avrupa bu hastalıktan ağır şekilde etkileniyor. Osmanlı topraklarındaki bağlar temiz kalıyor ve Osmanlı’dan büyük miktarlarda şarap ithal edilerek ihtiyaç karşılanıyor.
Çözüm Amerika’dan getirilen asma köklerine bölge üzümlerinin aşılanmasında bulunuyor.
Ama maalesef gözden kaçan bir şey vardır; Amerikan asmalar Fransa’daki mevcut asmaların yabancı olduğu bir tür mantar hastalığı taşıyordu.
Sonraları bağ Mildiyösü (plasmopara viticola mantarı) olarak tanımlanan hastalık hızla yayılmaya başladı. Başta Fransa olmak üzere Avrupa bağcılığı, Osmanlı coğrafyası da dahil büyük kayıp verdi, bağların yarısından çoğu kaybedildi. Fransa’nın yıllık üretimi 8 milyar şişeden 3 milyar şişeye indi. Ekonomisi tamamen şaraba bağlı olan Bordo en ağır darbeyi yiyen bölge oldu. Peş peşe yaşanan bağ hastalıkları sonrası çoğu bağ alanı meraya dönüştü.
Bordo’da tüm botanikçiler, bağ uzmanları hızla çözüm yolları aramaya başladılar. Fransa hükümeti araştırma için büyük bütçeler ayırdı, ödüller vaat etti.
Hastalıkla mücadele yöntemleri araştırılırken Bordo’da Prof. Millardet yol kenarlarındaki asmalarda hastalık olmadığını fark etti. Araştırma derinleşince anlaşıldı ki, köylüler yol kenarlarındaki asmalarına bakır sülfatlı su püskürtmekteler. Gerekçeleri de yol kenarlarındaki asmaların üzümlerinin gelip geçenlerce talan edilmemesi. Bakır sülfat üzümü bir süreliğine lezzetsiz bir hale getirmekte ve insanlar da olgunlaşma döneminde bu üzümleri yemekten kaçınmaktalar.
150 yıldır aynı karışım
Prof. Millardet yol kenarındaki asmalarda hastalığın görülmemesi nedeninin bakır sülfat çözeltisi olduğunu tahmin edip araştırmalarını bu yöne kaydırdı. Denemeler bakır sülfatın sönmüş kireç ile karışmasının asma gövdelerine karışımın daha iyi yapışmasını sağladığını gösterdi. Yaklaşık 2 yıl süren araştırmalar ile en uygun karışım oranları tespit edildi, çalışmalar Bordo ’da sürdürüldüğü ve çok başarılı sonuç verdiği için karışım Bordo Bulamacı olarak anılmaya başlandı ve yaklaşık 150 yıldır aynı karışım oranları ile kullandığımız Bordo Bulamacı tarım dünyamıza girmiş oldu.
Bordo şarapçılığı da küllerinden yeniden doğdu ve günümüze kadar hiç değişmeyen Napoléon Bonaparte’ın ön ayak olduğu apelasyon sistemi ile lezzetli şaraplarını sunmaya devam etti.
Günümüzde hala tarım dünyasının en vazgeçilmez ilacıdır. Bağcılığın dışında meyve yetiştiriciliğinde, bahçe tarımında hatta tarlalarda çok yaygın kullanılır. Denenmiş oranların dışında kullanılmasında bir sakınca gözlenmemiştir. Organik tarım için de uygunluğu kanıtlanmıştır.
Sadece İngiltere’de doz aşımına bağlı bakır birikmesi endişesi ile amatör tarımda kullanımı yasaklanmıştır.
Biraz da teknik bilgi;
Uygulandığı meyve bahçelerinde rastlanması mümkün pek çok potansiyel hastalığa karşı etkili bir mücadele ilacı olan bordo bulamacının aynı zamanda tedarik edilmesi ve uygulaması kolay, daha da önemlisi ekonomik bir yöntemdir. Özellikle nemli ortamlarda daha fazla tehdit oluşturan bazı bakteriyel hastalıklarla mücadelede en iyi sonuç için Sonbahar ve İlkbaharda kullanılması tavsiye edilir.
Etki etme yolu şekli bakır iyonlarının mantar sporlarına yapışarak onların çimlenmelerini önlemek şeklindedir. Bu etkisi sebebi ile de bu ilaç tedavi edici değil önleyici bir özelliğe sahiptir. Bu sebeple bağ, bahçe ve tarlalarda fungal hastalıklar ortaya çıkmadan önce kullanılmalıdır.
Hazırlanışı;
Bordo Bulamacı hazırlanışında 150 yıldır değişmeyen altın oran 10-10-100 dür.
10 Lb bakır Sülfat, 10 Lb sönmüş kireç, 100 galon su.
(Kullandığımız ölçü birimleri ile 4,5 Kg - 4,5 Kg - 378 Litre)
Bakır Sülfat ( Cu SO4) piyasada göztaşı olarak bilinir ve kolayca temin edilebilir. Kuru ve pudra halinde olmalı. Sönmüş kireç (Ca (OH)2 ) de aynı şekilde piyasada kolayca bulunabilir. Toz halinde, taze ve hava geçirmez paketlerde olmalı.
İdeal karışım uygulama öncesi hemen hazırlanmalı ve bekletilmemeli. Bu nedenle cam kaplarda konsantre stok hazırlamak faydalı olur.
%1 lik Bordo bulamacı hazırlanışı
Bakır Sülfat – 0,5 Kg Bakır Sülfat bir plastik kapta 4 litre sıcak su içine yavaş yavaş dökülerek iyice karıştırılıp eritilir ve ağzı kapaklı bir cam kapta bekletilir.
Aynı Şekilde 0,5 Kg Sönmüş kireç tozu da 4 Litre suda eritilir ve kapaklı bir cam kapta bekletilir.
Bu karışımlar kullanım öncesi bir büyük kapta temiz bir su ile 40 Litreye tamamlanır. Suya Önce bakır sülfat çözeltisi eklenir, adından çalkalanmış olarak kireç çözeltisi eklenir. Ve ekleme esnasında sürekli karıştırılır.
Hazırlanışında aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir.
· Bordo bulamacı hazırlanırken demir ve saç gibi metal kaplar kullanılmamalı. Plastik ve Cam kaplar tercih edilmeli.
· İlaçlama tankına sönmüş kireç eriyiği ve göztaşı çözeltisi boşaltılırken süzgeçten geçirilmesi gerekir. Eğer eriyik içerisinde erimeyen taş, toprak, vb. kalmışsa kalan miktar kadar kireç tartılıp tekrar eritilmeli. Ayrıca süzgeç kullanılmaz ise bazı artık parçacıklar ilaçlama aletinin memesinin de tıkanmasına neden olabilir.
· Ağacın üst dallarından başlayarak alta doğru, aşırıya kaçmadan, boş ve kuru dal kalmadan yıkama şeklinde tüm gövde ilaçlaması yapılmalı.
· Hazırlanan ilacın en geç bir gün içinde kullanılması tercih edilmeli.
· Bordo bulamacı atıldıktan sonra ilaçlama aleti temizlenmeli.
· Bordo bulamacı insektisit, fungusit ve akarisitlerle kesinlikle karıştırılmamalı.
· Yağmurlu, donlu ve rüzgârlı günlerde ilaçlama yapılmamalı.
· İlaçlama yapıldıktan sonra 10 saate kadar yağmur yağarsa ilaçlama tekrarlanmalı.
· Etmeni bakteri ve fungus olan hastalıklarda etmen ağaç gövdesine kolaylıkla girebilecektir. Bu nedenle daha çok yara yerleri, çiçek gözleri ve yaprak gözleri ilaçlanarak hastalığın ağaca girişi engellenir. Bazı hastalıkların bulaştıktan sonra tedavisi mümkün değildir.
· Mutlaka koruyucu eldiven, gözlük, elbise kullanılmalı. Kullanılan alet edevat ve kaplar iş bittikten sonra dikkatlice yıkanmalı. Yıkama suyuna bir miktar sirke ilave edilmesinde fayda vardır.
Günümüzde %1 lik yerine bazen %2 lik hatta %4 lük karışımların da kullanıldığı görülmektedir.
Bordo’lu botanikçilere Dünya tarımına böylesine değerli, bir o kadar da ekonomik ve kolay hazırlanan bir mücadele ilacı sundukları için teşekkür ederiz. İsminin tüm dünyada Bordo Bulamacı olarak anılmasını da Bordo’nun hak ettiğine inanıyorum.
Aşağıda Bordo’da üretilen bir bordo bulamacı etiketini paylaştım. Sınıf arkadaşım kadim dost Tuğrul Ayça birkaç sene önce gönderdi. Fransa’da yaşadığı döneme gönderme yaparak “ Hayatta ilk kimyacı paramı mildiyö ilacı Bouillie Bordelaise yaparak kazandım.” Mesajını da iliştirmişti.
Diğer iki resim bakır sülfat, sönmüş kireç görüntüsü ve bulamacın uygulandığı bağda yapraklar.
Hasan İşleyici / 14.01.2021