Sektör Değerlendirmesi

Kireç Sanayicileri Derneği  (KİSAD)  2020 yılını sektör açısından değerlendirerek yaşanan sorunları ortaya koydu. Sektörün sanayileşmeye çalışan orta ölçekli işletmelerden oluştuğuna dikkat çekilerek “Toplam üretimin modern teknoloji kullanılarak yapılan kısmı yüzde 90 kadardır. Var olan kapasiteye yeni yatırım ve tevsi edilen tesisler aracılığıyla yaklaşık yüzde 20 civarında bir ilave yapılmıştır. Gelişmeler sektörün kendini geleceğe hazırladığını göstermektedir. Yeni yatırımların ileri teknoloji kullanılarak gerçekleştirilmesi gelecek için de oldukça umut vericidir.” denildi.

Kireç Sanayicileri Derneği 1987 yılında kurulduktan kısa bir süre sonra 29 09.1990 tarihli 90/1019 sayılı bakanlar Kurulu kararı ile ILA (International Lime Association)  üyesi olarak Dünya Kireç Birliğinde ülkemizi temsil etmeye başlamıştır. Derneğimiz Yapı Ürünleri Federasyonu (YÜF) ve Türkiye İnşaat Malzemeleri Üreticileri Federasyonu (İMSAD)  üyesidir. Bütün bu alanlarda sektörü temsil eden çeşitli faaliyetlerde bulunmaktadır.

Derneğin ülkemizin çeşitli bölgelerinden 10 sanayici kuruluş üyesi bulunmaktadır. Derneğimiz Kireç üreten kuruluşlara ve mensuplarına mesleki, sosyal, teknik, ekonomik yönden yol göstermek, kireç ticaretinin meri kanunlar, yönetmelikler ve mesleki ahlak kuralları ile kamu yararına uygun yürütülmesine yardımcı olmaktır.

Üretilen kireç çeşitlerinin gerek ülkemizde gerek Avrupa Birliği’nde kabul edilen standartlar içerisinde kalmasını sağlamak ve üyeleri ilgili yurt içi ve yurt dışı kuruluşlar nezdinde temsil etmek gibi tüzük gereği görevleri bulunmaktadır. Bu görevleri yerine getirirken çeşitli eğitim faaliyetleri ve konferanslar düzenlenmekte birçok kuruluş nezdinde girişimlerde bulunulmakta çok geniş kullanım alanı bulunan ürünümüzün tanıtımı yapılmaya çalışılmaktadır.

KİREÇ

Kireç endüstriyel hammaddeler içinde en çok kullanım alanı olan bir maddedir. Kireç taşlarının kalsinasyonu ile üretilen kireç insanlık tarihinde inşaat malzemesi olarak uzun zamandır bilinmesine karşın endüstrideki kullanımının çeşitliliği ve önemi çoğu kişi tarafından bilinmemektedir.

TARİHÇE

Kalsiyum karbonat içeren kireç taşlarının 900-1000 ⁰C de kalsinasyonu ile kireç  (CaO) elde edilir. Bu kirece sönmemiş kireç de denir. Sönmüş kireç, sönmemiş kirecin su ile reaksiyonu neticesinde oluşan kalsiyum hidroksittir (Ca(OH)₂). Yüksek kalsiyumlu kirecin yanı sıra magnezyum ihtiva eden dolomitik kireç ve sönmüş dolomitik kireç de elde edilmektedir. Kireç antik çağlardan beri bilinen ve çok yönlü kullanımı olan bir maddedir Eski mısır piramitlerinin yapımında, Yunan ve Roma imparatorluğu döneminde çeşitli yapıtların inşaasında kireç kullanıldığı bilinmektedir. Kirecin yapı harcında kullanımı üzerine yazılmış en eski yazı  Marcus Pollo isminde bir Romalı mühendisin İmparator Augustus döneminde (MÖ 27 –MS 14) yazdığı “De Architectura” isimli kitapta bulunmaktadır. (AUSTIN G.T., 1984).

20. Yüzyılın başında hızla gelişen kimya ve demir çelik endüstrisi ile çok büyük miktarlarda kireç kullanılmaya başlanmıştır. Kirecin endüstri, tarım ve çevre sektörlerindeki gittikçe artan kullanımı, kireç üretim yerlerinin yaygınlığının, kullanım yerlerine yakınlığının, üretim teknolojisinin geliştirilmesinin ve bu sayede fiyatının diğer rakip kimyasallara oranla oldukça ucuz olmasının bir neticesidir.

KİREÇ ÜRETİM TEKNOLOJİSİ

Kireç üretiminin hammaddesi kireçtaşıdır. Kireçtaşları yüksek kalsiyum içeren ve dolomitik olmak üzere kabaca iki sınıfa ayrılabilir. Yüksek kalsiyumlu kireç taşları  % 97-99 CaCO₃ içerirler. Dolomitik kireç taşlarında MgCO₃ oranı % 43 e kadar yükselebilir. Oluştuğu yere, içerdiği safsılıkların cinsi ve miktarına, kullanım alanlarına göre 40 kadar kireçtaşı cinsi vardır. Bunların bazıları; Bitümlü kireçtaşı, Tebeşir, Kimyasal kireçtaşı, Demirli kireçtaşı, Litografik kireçtaşı, Flux kireçtaşı, Fosilli kireçtaşı, Cam taşı, Hidrolik kireçtaşı,  Mermer,  Marn, Oolitik kireçtaşı, Silikatlı kireçtaşı, Traverten, Silikatlı kireçtaşı olarak sayılabilir.

Yüksek kalsiyumlu kireçtaşının kalsinasyonu aşağıdaki eşitlik ile ifade edilir.

CaCO₃ + ısı ⇄ CaO + CO₂

Kireç üretimi, çeşitli aşamalardan oluşan entegre bir üretimdir.

KİREÇ SANAYİ

Sektör Sanayi kuruluşları, sanayileşmeye çalışan orta ölçekli işletmelerden oluşur. Sektörde ayrıca sadece “kendi ihtiyacı için kireç üreten kuruluşlar” ve “Pazar için kireç üreten kuruluşlar” diye bir ayrım da yapabiliriz.

Kendi ihtiyacı için üretim yapan soda sanayi, şeker sanayi ve bazı çelik üreticiler, toplam üretimin yarısını gerçekleştirmektedir. Dünyada genellikle bu tür kurumlar bilhassa çelik üreticileri kireci tedarikçiden temin etmektedir. Ülkemizdeki aksine gelişim, kireç ticaretinin niteliğini de etkilemektedir. Yoğun kireç kullanan tüketiciler kendileri için üretime başlayınca kireç ticareti büyük sanayicilerin ilgi alanından çıkmakta, teknolojik yatırımlar ve dönüşümlerin yapılması yavaşlamaktadır.

Pazar için üretim yaklaşık 900 000 000 TL büyüklüğünde bir ciroya sahiptir. Kendi ihtiyacı için üreten kuruluşların ürettiği kirecin piyasa değeri de yaklaşık 700 000 000 TL’lik bir büyüklüğe ulaşmaktadır. Soda sanayi, Demir- Çelik sanayi ve Şeker sanayinde genellikle üretim süreçlerinde ara ürün olarak kullanmak üzere kendi ihtiyacına yakın miktarda kireci kendileri için üretilmektedir. Kendi için üretim yapanların üretim miktarı yaklaşık toplam ülke üretiminin % 40’ı civarında olmaktadır.

TÜRKİYE VE DÜNYADA SON  5 YILLIK CaO ÜRETİMLERİ

(1000TON)

Ülkemizde kirecin inşaat sektöründe kullanımı geleneksel olarak en temel kullanım alanı olmasına rağmen sürekli düşmektedir. Endüstriyel kullanımdaki artış ise yavaş yavaş inşaat sektöründeki düşüşü karşılamaya başlamıştır Son beş yılda düzenli olarak  %5 seviyelerinde büyüme gösteren Kireç sanayi şu sıralar daralma olmaksızın durumu korumaktadır

KİRECİN İKİ TEMEL KULLANIM ALANINDA YILLARA GÖRE DEĞİŞMELER

(YILLIK ÜRETİM İÇİNDEKİ PAYLARI)

% CaO

Dünyadaki en önemli kireç kullanım alanlarından biri olan Çevresel amaçlı kullanımda en önemli kalem olan baca gazı kükürt arıtımı (Desülfürizasyon) ve diğer uygulamalar ülkemizde dünya ortalamasından çok uzaktır. Termik Santralarımızda kurulan Kükürt Arıtma (Desülfürizasyon) tesislerinde kireç yerine sürekli kireç taşı kullanan teknolojilerin seçilmesinin dünyadaki genel gelişmelere tam bir uyum gösterdiği söylenemez. Termik santrallerde bundan sonra yapılacak kükürt arıtma üniteleri için teknoloji seçerken bilimsel bir tartışmanın yapılması hem ülke ekonomisi açısından hem de sektörümüz açısından büyük yararlar sağlayacaktır.

Kara yollarında killi zeminlerin stabilizasyonu işlemleri çok önemli bir kireç kullanım alanıdır. Antik çağdan beri bilinen bu uygulama sayesinde yollar hem daha dayanıklı hem de daha ucuza mal edilebilmektedir. Ülkemizde 60’lı yılların sonuna kadar karayolları tarafından zaman zaman kullanılmıştır. Daha sonraları kireç stabilizasyonu yerine başka yöntemler kullanılmaya başlamıştır. Bu yöntemlerin daha pahalı olmasına rağmen daha iyi sonuçlar verdiğini yıllardır yapılan uygulamaların sonuçlarına dayanarak iddia etmek imkânsızdır. Bu nedenle Kireç stabilizasyonundan vazgeçilmesini anlamakta güçlük çekiyoruz.

Yol yapımında killi zeminler söz konusu olduğunda kireç stabilizasyonu uygulanınca gerçek ekonomik çıkar söz konusu olmaktadır. Dünya uygulamaları da göz önüne alındığında örneğin bizden çok daha güçlü bir ekonomiye ve alt yapıya sahip olan ABD’de bile yılda 1.000.000 ton üzerinde kirecin stabilizasyon amacıyla kullanıldığı görülecektir. Bu konuda adım atmak için daha fazla oyalanmanın ülke yararına olmadığı açıktır. Sadece ABD değil Kuzey Afrika ülkeleri ve bütün Avrupa ülkelerinde kireç stabilizasyonu geçerli bir yöntem olarak kullanılmaktadır. Bu ülkelerdeki yolların bazılarını yapan Türk müteahhit kuruluşlar kullanacakları kirecin tedarikini ülkemizden yapmaya çalışmaktadırlar. 

DÜNYA KİREÇ TİCARETİ

Kireç hemen her ülkede üretilen medeniyetlerin varoluşu için çok önemli bir bileşendir. Çin dünya üretiminin %70 ini tek başına karşılamaktadır. Türkiye 2019 4,9 Mton üretim ile 9.sırayı almıştır.

ILA(İnternational lime Associations ) verileri

Avrupa da Kireç endüstrisindeki ciro, 2 milyar € civarındadır. Kireç endüstrileri enerji ihtiyacı çok yüksektir, maliyetin %50’si seviyesinde olan enerji maliyeti enerji fiyat artışlarına çok hassastırlar.

Taleplerdeki kısa vadeli değişimler ve gaz Emisyonları ve enerji ile ilgili yeni yönetmelikler ile uyum sağlaması ciddi sorunlara neden olur.

Üretim prosesi doygunluğa ulaşmıştır ve daha ileri düzeydeki teknik gelişmeler, artık nanoteknoloji cephesinden gelmektedir. Sektörde bazı atıkları yakıt olarak kullanma imkanı olmasına rağmen ürün kalitesi konusunda soruna neden olduğu için yaygın olarak kullanılamamaktadır. Kireç endüstrinin çevre imajı sorunu vardır.

Kireç, ağırlığına göre düşük satış fiyatına sahip olduğundan taşıma maliyetleri, ticaret için belirleyici unsurlardır. Uzun mesafeler arasında ticaret, çok özel ürün olmadıkça mümkün olamamaktadır. Avrupa birliği, Emisyon ticaret sistemi ve REACH’in devreye girmesi ile kireç endüstrisi açısından yerel yatırımcılar çekiciliğini kaybetmektedir.

Kireç Kıbrıs, Lüksemburg, Malta ve Hollanda dışındaki bütün AB ülkelerde, üretilmektedir.

İSTİHDAM

Bir kireç tesisinde fırın başına 25 kişilik bir çalışma ekibinin optimum olduğu üzerinden hesaplamamızı yaparsak, Modern tesislerde 1600-1800 arasında personelin çalışmakta olduğunu görürüz. Bu personelin önemli bir kısmı teknik bilgi ve beceriye sahip olması gereken kişilerden oluşmaktadır. Bu konuda okullardan konuyla ilgili eğitim alarak gelen personel bulmak bir çok alanda imkansız gibidir. Sadece laboratuvarlarda çalışacak kimya teknisyenleri ve Elektrik teknisyenleri için endüstri meslek liseleri eğitim vermektedir. Meslek yüksekokulu mezunları son zamanlarda sektörümüzde istihdam edilmeye başlamıştır.

Kuruluşlar kendi ihtiyaçları için gereken personeli kendileri eğitmektedir. Bu nedenle eğitilmiş personel değerlidir. Zaman zaman bu tecrübeli teknik elemanların sektör içinde yer değiştirmeleri ciddi olaylara neden olur.  Kuruluşlar arasında gerginliğe bile neden olduğu görülmüştür.

Sektörün lojistik ve diğer ihtiyaçlarını karşılamak için çevremizde oluşan hizmet sektöründe de yaklaşık aynı miktarda istihdamın geçekleştiği düşünülmektedir.

Kendi için üretim yapan kurumların koşulları da bizim üyelerimize yakın olmakla beraber bu kuruluşlar kireç dışında esas üretim faaliyetleri sırasında kullandıkları elemanların bir bolümü aynı zamanda kireç üretiminde çalışabildiği için daha az kişi ile kireç üretebilmeleri mümkün gözükmektedir. Şeker sektöründe sadece pancar rekoltesi zamanı kireç üretimi yapıldığı için sadece 2-3 aylık bir zaman aralığında tam kadro çalışmaktadır.

Ayrıca sektörde eski usul kireç üreten üreticilerin varlığı bir gerçek ise de bu kuruluşlar hakkında bilgi toplamak mümkün olamadığından toplu bir tahmin yürütürsek; sektörün satın aldığı hizmetleri temin edenlerle birlikte 6000 kişi civarında bir istihdam yaratıldığı düşünülebilir.

KİREÇ SEKTÖRÜ İÇİN ÖNGÖRDÜĞÜMÜZ GELECEK

Türk Kireç Sektörü’ nün vizyon ve hedefi, ülke kalkınmasına katkıda bulunmaktır. Kirecin tüm dünyada yaygın olarak kullanıldığı alanlardan olan ve ülkemizde henüz yeterince yaygın olmayan Çevre teknolojileri ve killi zeminlerin kireç ile ıslahı konularında dünya düzeyinde kullanımı sağlayarak daha temiz bir ülke ve daha sağlam ve ucuz yol yapımını temin etmektir. Sıcak asfalt karışımlarına kireç katılması projesi de önemli bir imkan olarak görülmektedir. Bunları gerçekleştirmek için daha çok Ar-Ge projesi yapmak ve bilimsel kuruluşlarla işbirliğini artırmak gerekecektir. Sonunda evrensel norm ve standartlar gözetilerek, iş güvenliği kurallarına göre,  çağdaş teknolojilerle yapılan çevreye duyarlı ve yasalara saygılı üretim gerçekleştirilmiş olacak, ürün ve hizmette kalite anlayışının yerleşmesi sağlanacak,  haksız rekabet ve kayıt dışılığın ortadan kalkması ve sektör temsilcilerinin arasında etkin işbirliği sağlanacaktır.

SEKTÖRÜN GÜCÜ

İthalatın hiç olmaması, ihracatın da toplam üretimin %1.5 gibi çok düşük bir oranda olması nedeniyle rekabet gücü açısından kireç sektöründe çok anlamlı bir değerlendirme olanağı vermemektedir. Genelde sektöre bakarsak; toplam üretimin modern teknoloji kullanılarak yapılan kısmı % 90 kadardır(Kendi ihtiyacı için üretim yapanlar ve modern tesisler sahip olan sanayi kuruluşları). Var olan kapasiteye yeni yatırım ve tevsi edilen tesisler aracılığıyla yaklaşık % 20 civarında bir ilave yapılmıştır. Gelişmeler sektörün kendini geleceğe hazırladığını göstermektedir. Yeni yatırımların ileri teknoloji kullanılarak gerçekleştirilmesi gelecek içinde oldukça umut vericidir.

Kurulu kapasite                      6 500 000 ton sönmemiş kireç

Üretim (2020)                         4 850 000 Ton sönmemiş kireç

Kapasite kullanımı                 % 75.60

SEKTÖRÜN SORUNLARI

1. Yakıt maliyelerindeki değişkenlikler, fiyat dalgalanmaları ve temininde güçlük her zaman ciddi soruna neden olur
2. Nakliye maliyeti. Ucuz bir ürün olan kireci bu nedenle uzak bölgelere yollayabilmek mümkün olamadığından bütün kireç fabrikaları pazara yakın yerlerde kurulabilmektedir.
3. Sektörde çalışacak eğitimli personel bulmak konusunda çok ciddi sorunlar vardır. Kurumlar kendi ihtiyacı için gereken elemanı kendi eğitmek zorundadır böyle bir ihtiyacın başka bir yolla temini mümkün değildir.
4. Sektörde büyük Ar-Ge yatırımları yapabilecek potansiyel henüz oluşamamıştır.
5. İnşaat sektöründeki olumsuz gelişmeler ve süreçlerin doğası gereği yapı malzemesi sanayisinde gelişen yeni ürünlerin ortaya çıkıp kirecin pazardaki yerini almaya başlaması
6. Sektörde ciddi finansman sorunları olduğu söylenebilir AB çevre mevzuatı uygulamaları nedeniyle yapılmak zorunda kalınan sabit yatırımlar çok yüksek bir maliyet yaratmaktadır. Ayrıca:

• MET(Mevcut en iyi teknikler) kapsamındaki tesislerin nerdeyse yarısı 1990’lı yıllarda dönüştürülmüş tesislerden olduğu için onlarında yenilenme ihtiyacı gelmiş gibi gözüküyor birkaç yıl içerisinde yenilenmeleri halinde ciddi yakıt tasarrufu imkanları doğacaktır.
• Toplam kireç üretiminin % 10 kadarını üreten tesislerin teknolojik olarak dönüştürülmesi gereklidir. MET kapsamında en az 5 yeni tesis demektir bu dönüşümün kısa sürede yapılması gerekmektedir.

7. Dünyada yaygın olarak kullanılan kireç uygulamaları geleneksel olarak Türkiye’de kullanılmamaktadır.

• Baca gazı desülfürizasyonu
• Killi zeminlerin kireç ile stabilizasyonu konusu
• Sıcak asfalt karışımlarına kireç katılması